Co do zasady wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, który głosował przeciwko uchwale zgromadzenia wspólników i następnie złożył sprzeciw co do tej uchwały, może złożyć przeciwko spółce pozew o uchylenie uchwały wspólników lub stwierdzenie jej nieważności. Natomiast co w przypadku, gdy uchwała dotyczy jego odpowiedzialności wobec spółki czy zwolnienia z zobowiązania wobec spółki lub sporu między nim a spółką, czyli przypadków w których taki wspólnik na mocy art. 244 kodeksu spółek handlowych wyłączony jest od głosowania nad taką uchwałą. Przyjrzałem się temu zagadnieniu od praktycznej strony czyli orzecznictwa i poglądów doktryny. Zapraszam do lektury.

Zgodnie z art. 244 Kodeksu spółek handlowych (dalej ksh) Wspólnik nie może ani osobiście, ani przez pełnomocnika, ani jako pełnomocnik innej osoby głosować przy powzięciu uchwał dotyczących jego odpowiedzialności wobec spółki z jakiegokolwiek tytułu, w tym udzielenia absolutorium, zwolnienia z zobowiązania wobec spółki oraz sporu między nim a spółką. Przepis ten zawiera ustawowe wyłączenie prawa głosu wspólnika w takich sytuacjach.

            Ponadto, zgodnie z art. 250 ksh w związku z art. 249 ksh oraz art. 252 ksh niżej wymienionym podmiotom przysługuje prawo wytoczenia powództwa przeciwko spółce o uchylenie uchwały wspólników lub powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników:

1) zarząd, rada nadzorcza, komisja rewizyjna oraz poszczególni ich członkowie;

2) wspólnik, który głosował przeciwko uchwale, a po jej powzięciu zażądał zaprotokołowania sprzeciwu;

3) wspólnik bezzasadnie niedopuszczony do udziału w zgromadzeniu wspólników;

4) wspólnik, który nie był obecny na zgromadzeniu, jedynie w przypadku wadliwego zwołania zgromadzenia wspólników lub też powzięcia uchwały w sprawie nieobjętej porządkiem obrad;

5) w przypadku pisemnego głosowania, wspólnik, którego pominięto przy głosowaniu lub który nie zgodził się na głosowanie pisemne albo też który głosował przeciwko uchwale i po otrzymaniu wiadomości o uchwale w terminie dwóch tygodni zgłosił sprzeciw.

            Analiza przepisu art. 250 ksh pozwala stwierdzić, iż w katalogu zawartym w tym przepisie nie ma wymienionego wspólnika obecnego na zgromadzeniu wspólników lecz wyłączonego od głosowania na podstawie art. 244 ksh. Tak więc, czy takiemu wspólnikowi przysługuje prawo zaskarżenia uchwały? 

            Poszukałem odpowiedzi na tak zadane pytanie i odpowiedź jest negatywna.

            Wspólnikowi obecnemu na zgromadzeniu wspólników lecz wyłączonemu od głosowania na podstawie art. 244 ksh nie przysługuje prawo wytoczenia powództwa o uchylenie uchwały ani powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały, nawet pomimo faktu zgłoszenia sprzeciwu po podjęciu przedmiotowej uchwały.

            Powyższe stwierdzenie opieram na orzecznictwie sądów apelacyjnych oraz poglądach doktryny.

            Ze źródeł orzeczniczych do których dotarłem chronologicznie wskazując należy przytoczyć:

- wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 11 grudnia 2012 r. sygn. akt: I ACa 1174/12 zgodnie z którym cyt.: „W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy prawidłowo przyjął, iż powodowi nie przysługuje legitymacja do zaskarżenia uchwały. Decyduje o tym treść art. 244 k.s.h., który stanowi, że wspólnik nie może ani osobiście, ani przez pełnomocnika, ani jako pełnomocnik innej osoby głosować przy podjęciu uchwał dotyczących jego odpowiedzialności wobec spółki z jakiegokolwiek tytułu, w tym udzielenia absolutorium, zwolnienia z zobowiązań wobec spółki oraz sporu miedzy nim a spółką. Zatem przepis ten z mocy samego prawa wyłącza wspólnika od głosowania nad tego rodzaju uchwałami. Pogląd ten nie jest kwestionowany w orzecznictwie ani w doktrynie prawnej. Np. M. R. w "Komentarzu do spółek handlowych", Wyd. 3, L. N., W. 2009, str. 446) stwierdza, że "wspólnik wyłączony z głosowania na podstawie art. 244 k.s.h. nie ma legitymacji czynnej do zaskarżenia uchwały. Nie jest on bowiem wspólnikiem, który głosował przeciw uchwale";

- wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 14 czerwca 2016 r. sygn. akt: I ACa 124/16 zgodnie z którym cyt.: „W ocenie Sądu Apelacyjnego wspólnik wyłączony z mocy prawa od głosowania nad uchwałą (art. 244 k.s.h.) nie jest uprawniony do jej zaskarżenia, nie jest on bowiem wspólnikiem, który głosował przeciw uchwale. Ponadto zauważyć trzeba, że sąd I instancji ustalił, że powód nie zgłosił sprzeciwu wobec podjętej uchwały, ustaleń tych apelujący nie zakwestionował. Wskazać też należy, że powód nie podnosił też zarzutu, że niezasadnie został wyłączony w dniu 25 sierpnia 2014 r. z głosowania nad uchwałą nr 2. Zauważyć należy, że unormowanie art. 244 k.s.h. jest świadomym zabiegiem ustawodawcy, który w ten sposób uniemożliwia wspólnikowi blokowanie inicjatywy spółki w wystąpieniu z pozwem dotyczącym odpowiedzialności wspólnika. Wskazać też należy, że samo "pociągnięcie do odpowiedzialności wspólnika" czy wystąpienie z odpowiednim powództwem niczego jeszcze nie przesądza, gdyż wspólnik może w procesie wykazywać swe racje.”;

- wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 9 listopada 2017 r. sygn. akt: I ACa 416/17 zgodnie z którym cyt.: „Przechodząc zatem do oceny legitymacji czynnej w sprawie Sąd Apelacyjny uznał, iż Sąd Okręgowy uwzględniając roszczenie pozwu o uchylenie uchwały nr (...) przyjął istnienie legitymacji procesowej powoda, mimo braku wyartykułowania powyższego w pisemnych motywach zaskarżonego wyroku (przy podniesieniu tego zarzutu przez pozwanego). Ustosunkowując się zatem do zarzutu braku legitymacji procesowej powoda należy uznać go za trafny. Rację ma skarżący, że w niniejszej sprawie powodowi nie przysługuje legitymacja do wystąpienia z powództwem o uchylenie uchwały spółki. Przepis art. 250 k.s.h. zawiera bowiem katalog podmiotów uprawnionych do wytoczenia takiego powództwa i bezsprzecznie w konfiguracji przedmiotowej sprawy powód nie spełnia kryteriów, jakie powinien posiadać legitymowany podmiot. Należy przy tym wskazać, że wyliczenie w tym przepisie osób uprawnionych do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności lub uchylenie uchwały wspólników spółki z o.o. ma charakter enumeratrywny. Oznacza, że jest to katalog zamknięty, wyczerpujący i wykluczający możliwość jego stosowania do przypadków nim nieobjętych.

Zgodnie z tym przepisem prawo do wytoczenia powództwa przysługuje zarządowi, radzie nadzorczej, komisji rewizyjnej, oraz poszczególnym ich członkom; wspólnikowi który głosował przeciwko uchwale, a po jej powzięciu zażądał zaprotokołowania sprzeciwu; wspólnikowi bezzasadnie niedopuszczonemu do udziału w zgromadzeniu; wspólnikowi, który nie był obecny na zgromadzeniu, jedynie w przypadku wadliwego zwołania zgromadzenia lub też powzięcia uchwały w sprawie nieobjętej porządkiem obrad oraz - w przypadku pisemnego głosowania wspólnikowi którego pominięto przy głosowaniu lub który nie zgodził się na głosowanie pisemne albo też który głosował przeciwko uchwale i po otrzymaniu wiadomości o uchwale w terminie dwóch tygodni zgłosił sprzeciw. Bezsprzecznie powód jest wspólnikiem pozwanej spółki. Jednakże jeżeli chodzi o skarżoną uchwałę nr (...) należy odnotować, że dotyczyła ona kwestii związanej z udzieleniem powodowi jako byłemu członkowi zarządu absolutorium za 2015 rok. Powód nie brał udziału w głosowaniu nad przyjęciem tej uchwały, bowiem niewątpliwie z mocy art. 244 k.s.h. nie mógł on głosować przy podejmowaniu uchwały właśnie w tym przedmiocie. Stąd też mając na uwadze przepis art. 250 k.s.h. należy uznać, że powoda nie sposób uznać za wspólnika, o którym stanowi zapis pkt 2 -5 powyższej normy. Jak trafnie podnosi skarżący brak legitymacji do zaskarżania uchwały przez wspólnika, który z mocy art. 244 k.s.h. był wyłączony od głosowania jest wyrazem świadomego zabiegu ustawodawcy, który właśnie w ten sposób udaremnia wspólnikowi blokowanie inicjatywy spółki w wystąpieniu z powództwem dotyczącym odpowiedzialności takiego wspólnika. Jak wskazuje się w orzecznictwie - dopiero w następstwie ewentualnego pozwu spółki przeciwko wspólnikowi ten ostatni może podnosić zarzuty dotyczące uchwały.”.

            Powyższe poglądy orzecznictwa znajdują akceptację doktryny (patrz: Kidyba Andrzej, Komentarz aktualizowany do art. 1-300 Kodeksu spółek handlowych Opublikowano: LEX/el. 2021; Dumkiewicz Małgorzata, Kodeks spółek handlowych. Komentarz Opublikowano: WKP 2020; Rodzynkiewicz Mateusz, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. VII Opublikowano: WKP 2018).

            Z wyżej przytoczonych, właściwie jednolitych poglądów orzecznictwa oraz doktryny wynikają praktyczne wnioski:

- dla wspólnika - wytaczanie w/w powództw jest bezcelowe i generuje wysokie ryzyko przegrania procesu i poniesienia kosztów tego procesu;

- dla spółki - w przypadku wytoczenia powództwa spółka powinna w ramach swojej linii obrony także, a właściwie przede wszystkim, podnosić zarzut braku legitymacji czynnej po stronie wspólnika i w toku argumentacji odnosić się do przytoczonych powyżej poglądów judykatury i orzecznictwa. 

r. pr. Karol Kłosowski