Spółka cywilna, która składa się z dwóch wspólników będących osobami fizycznymi, w przypadku śmierci jednego z nich oraz braku stosownej klauzuli w umowie spółki, ulega co do zasady rozwiązaniu. Ale czy w każdym przypadku tak być musi? Otóż niekoniecznie, albowiem z pomocą przychodzi stosunkowo nowa regulacja prawna uchwalona w 2019 r. Zapraszam do lektury.
Spółka cywilna w dalszym ciągu pozostaje dość popularną formą prowadzenia działalności gospodarczej. Najczęściej przybiera ona postać spółek dwuosobowych, rzadziej więcej osobowych. Ale co się dzieje ze spółką w przypadku śmierci jednego ze wspólników takiej spółki; jakie są konsekwencje dla spółki śmierci jednego ze wspólników?
Co do zasady śmierć wspólnika nie powoduje wstąpienia spadkobierców wspólnika do spółki, lecz spadkobiercy nabywają prawa przysługujące im na wypadek wystąpienia ze spółki wspólnika; wówczas powinno nastąpić rozliczenie pozostałych wspólników ze spadkobiercami zgodnie z art. 871 kodeksu cywilnego (tak w: Fras Mariusz (red.), Habdas Magdalena (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom V. Zobowiązania. Część szczególna (art. 765–921(16)) Opublikowano: WKP 2018). Należy jednak pamiętać, że to rozwiązanie nie będzie miało zastosowania w przypadku spółki dwuosobowej, albowiem ustawa nie przewiduje możliwości istnienia spółki cywilnej jednoosobowej. W takim przypadku dochodzi do rozwiązania spółki.
Kwestia skutków śmierci wspólnika spółki cywilnej może być również uregulowana odmiennie w samej umowie spółki cywilnej. Mianowicie, zgodnie z art. 872 kodeksu cywilnego cyt.: „Można zastrzec, że spadkobiercy wspólnika wejdą do spółki na jego miejsce. W wypadku takim powinni oni wskazać spółce jedną osobę, która będzie wykonywała ich prawa. Dopóki to nie nastąpi, pozostali wspólnicy mogą sami podejmować wszelkie czynności w zakresie prowadzenia spraw spółki.
Tak więc w przypadku, gdy wspólnicy spółki cywilnej byli na tyle zapobiegliwi, że kwestię wejścia spadkobierców do spółki cywilnej uregulowali w umowie za życia wszystkich wspólników (czy to w umowie w wersji pierwotnej czy to w późniejszym czasie w formie aneksu do umowy) to wówczas spółka będzie istnieć dalej ze zmienionym składem osobowym, albowiem zastosowanie znajdzie art. 872 kc. To rozwiązanie będzie miało zastosowanie do spółek dwuosobowych, jak i wieloosobowych.
Ale czy zawsze w sytuacji spółki dwuosobowej w przypadku śmierci wspólnika i braku w umowie spółki klauzuli z art. 872 kc musi dojść do rozwiązania spółki cywilnej?
Niekoniecznie.
W tym zakresie z pomocą przychodzi ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw (Dz. U. z 2021 r. poz. 170). Zgodnie z art. 47 ust. 1 w/w ustawy cyt.: „W przypadku gdy nie zastrzeżono, że spadkobiercy wspólnika wejdą do spółki cywilnej na jego miejsce, a został ustanowiony zarząd sukcesyjny, z chwilą śmierci wspólnika jego spadkobiercy wchodzą do spółki na jego miejsce, jeżeli pozostali wspólnicy wyrażą na to zgodę. Zarządca sukcesyjny prowadzi sprawy spółki oraz reprezentuje ją na zasadach obowiązujących zmarłego wspólnika od dnia wyrażenia zgody przez pozostałych wspólników.
Z przytoczonego przepisu wynika, iż w takiej sytuacji konieczne jest ustanowienie zarządu sukcesyjnego po zmarłym wspólniku, co umożliwi z mocy ustawy spadkobiercom zmarłego wspólnika wstąpienie do spółki cywilnej za zgodą pozostałych wspólników.
Z praktycznego punktu widzenia, ten przepis, w mojej ocenie, ma doniosłe znaczenie, zwłaszcza w spółkach cywilnych dwuosobowych, albowiem umożliwia zachowanie bytu prawnego spółki cywilnej i jej dalsze działanie, pomimo faktu zgonu jednego ze wspólników oraz braku w umowie spółki klauzuli opartej na art. 872 kc, co w modelowym układzie skutkowałoby rozwiązaniem spółki. Należy bowiem zauważyć, iż wartość działającej spółki może być niekiedy zdecydowanie większa niż wartość majątku spółki, która przypadnie spadkobiercom w razie rozwiązania spółki.
Zgodnie z art. 47 ust. 2 w/w ustawy cyt.: „Zarządca sukcesyjny niezwłocznie po ustanowieniu zarządu sukcesyjnego zawiadamia o tym pozostałych wspólników na piśmie. Jeżeli wspólnik nie wyrazi sprzeciwu na piśmie w terminie czternastu dni od dnia otrzymania zawiadomienia o ustanowieniu zarządu sukcesyjnego, przyjmuje się, że wyraził zgodę, o której mowa w ust. 1. Oświadczenie o zgodzie na wejście albo sprzeciwie wobec wejścia do spółki spadkobierców wspólnika pozostali wspólnicy składają zarządcy sukcesyjnemu.
W tym miejscu należy zwrócić jeszcze uwagę na regulację art. 48 ust. 1 w/w ustawy zgodnie, z którym cyt.: W przypadku gdy na skutek śmierci wspólnika w spółce cywilnej pozostaje jeden wspólnik, spółka ulega rozwiązaniu najpóźniej z upływem terminu, o którym mowa w art. 12 ust. 10, jeżeli wcześniej nie został ustanowiony zarząd sukcesyjny. Przepisy art. 46 i art. 47 ust. 1 i 2 stosuje się odpowiednio.
Z przytoczonego przepisu wynika, iż na ustanowienie zarządu sukcesyjnego jest dwa miesiące czasu liczone od dnia śmierci wspólnika.
Ponadto należy również zwrócić uwagę na regulację art. 48 ust. 3 w/w ustawy zgodnie z którą: W przypadku, o którym mowa w art. 47, spółka cywilna ulega rozwiązaniu z dniem złożenia zarządcy sukcesyjnemu przez jedynego wspólnika oświadczenia na piśmie o sprzeciwie wobec wejścia do spółki spadkobierców wspólnika. Oznacza to, iż w spółce dwuosobowej po śmierci jednego ze wspólników, pomimo regulacji art. 47 w/w ustawy może jednak dojść do rozwiązania spółki w sytuacji sprzeciwu jedynego żyjącego wspólnika co do wstąpienia spadkobierców. Należy bowiem zauważyć, iż w spółce cywilnej podstawą istnienia spółki często jest stosunek osobisty pomiędzy wspólnikami i może być tak, że żyjący wspólnik nie będzie widział współpracy ze spadkobiercami swojego dotychczasowego wspólnika. Wszystko to jest kwestią danego stanu faktycznego.
Niemniej jednak, w mojej ocenie, wyżej przytoczone przepisy stanowią pozytywną regulację ustawową, która umożliwia zachowanie bytu prawnego działającej spółki cywilnej.
r. pr. Karol Kłosowski
